سرمایه‌های در دست باد در  کویر قم

سمیه حاجی‌احمدی| قم ـ خبرنگار


 باید از پهنه صحرا می‌گذشتیم؛ در جنوب غربی کویر قم، جایی که روستاهای مختلفی را در دل خود جای داده است. جاده گرچه چندان سرسبز نیست، اما شنیدن صدای زنگوله‌های گوسفندان می‌گوید زندگی در این صحرا جریان دارد.  کمی جلوتر که می‌رویم شترانی را می‌بینیم که عرض جاده را به خودشان اختصاص داده‌اند. 

تعدادشان آنقدر هست که متوجه شویم اینجا محل پرورش شتر است.  هرچه به قلب کویر قمرود نزدیک‌تر می‌شویم بر تعداد شترها افزوده می‌شود. تا چشم کار می‌کند خاک است و خشکی، گز است و گون، خار است و خاشاک؛ همان طبیعت کم‌نظیر و زیبایی که بخش قابل توجهی از مساحت ایران ما را فراگرفته است.  پس از طی مسیری 40 کیلومتری به آخرین روستا می‌رسیم؛ روستای صیدآباد. دنبال زنی سختکوش هستیم. نشانی‌اش را از مردی سالخورده و عصا به دست می‌پرسیم. با صدایی آرام می‌گوید: آن طرف قلعه، نخستین خانه، خانه مرحوم «بی‌بی قمر» است. 

باورش سخت است. سال گذشته که بی‌بی قمر را دیدیم در 65 سالگی انگیزه و شوق وصف‌نشدنی برای کار کردن داشت. بی‌بی قمر و 6 فرزندش ییلاق و قشلاق می‌کردند و کار آنها سال‌ها پرورش دام و شتر بود، اما در سال‌های اخیر در این روستا مستقر شده بودند. بی‌بی قمر خرجش را از راه بافتن شال، دستکش، پاپوش، لیف و جوراب با پشم شتر تأمین می‌کرد. 

بی‌بی قمر کلاس آموزشی هم داشت. ماه‌بانو، زن همسایه، شاگرد او بود و بافتن شال و دستکش پشمی را از او یاد گرفته بود. این‌که اکنون زنان روستا علاوه بر کارهای روزمره، به کار جدیدی مشغول می‌شوند ثمره خلاقیت مثال‌زدنی بی‌بی قمر است.  نزد ماه‌بانو می‌رویم. استقبال گرمی از ما می‌کند و پس از سلام و احوالپرسی بلافاصله راهی حیاط می‌شویم تا کاری را که انجام می‌دهد به ما نشان دهد. پشم‌هایی را که به دستش رسیده قبلا شسته و تمیز کرده و داخل پارچه‌ای بزرگ گذاشته است. پشم‌ها آماده است برای نخ شدن تا به یکی از پوشیدنی‌های گرم تبدیل شود. در حیاط کاهگلی‌اش تصویر زحمات ماه‌بانو را در قابی که به ما نشان می‌دهد می‌بینیم. 


بی‌میلی برای جمع‌آوری پشم شتر 

ماه‌بانو می‌گوید در طول سال فقط چند شال می‌بافد. از او در مورد دلیل کم بودن تعداد شال‌‌های بافته‌شده می‌پرسیم که آه سردی می‌کشد و می‌گوید: پشم شتر نیست. یعنی کسی پشم‌ها را نمی‌چیند. در سال‌های گذشته مقصد پشم شتران این منطقه عراق بود، اما نسل جدید شتربانان دیگر برای جمع‌آوری پشم شتر همت نمی‌کنند. 

با این جمله یاد صحبت یکی از ساربانان شتر می‌افتیم که در مسیر روستای صیدآباد او را دیده‌ایم. آن نوجوان وقتی ما را می‌بیند از شتر پیاده می‌شود و سر صحبت را با او باز می‌کنیم. در مورد بی‌توجهی ساربانان به پشم شتر بیان می‌کند: ساربانان می‌گویند این پشم‌ها به درد نمی‌خورند. بهار و تابستان فصل چیدن پشم شتران است، وقتی شتران را به صحرا می‌آوریم باد می‌وزد و پشم این حیوانات را با خود می‌برد، ساربانان هم نه پشم‌ها را می‌چینند و نه از بیابان جمع می‌کنند. 

گویی این پشم‌ها همان سرمایه‌های سرگردان کویر هستند که دستان توانمند زنان روستای صیدآباد آنها را شکل می‌دهد و به آن ارزش می‌بخشد. زنان روستا این شال‌ها را به قیمت حدود 50 هزار تومان می‌فروشند.

رئیس اتحادیه شترداران استان قم می‌گوید: در این استان حدود 7 هزار نفر شتر وجود دارد. «حسین جعفری‌نیا» ادامه می‌دهد: این تعداد نسبت به سال گذشته 10 درصد افزایش داشته است، اما کسانی که دغدغه رشد صنعت پرورش شتر و فراورده‌های آن را داشته باشند بسیار کم هستند. 

طبق آماری که رئیس اتحادیه شترداران استان اعلام کرده است، با یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت که اگر پشم شتران موجود در استان با کمی ذوق آمیخته به هنر به شال‌هایی نظیر دسترنج بی‌بی قمر و ماه‌بانو تبدیل شود، سالانه ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان عاید تولیدکنندگان می‌شود. این سرمایه سرگردان انگار به چشم کویرنشینان همچون پر کاه است که بی‌توجه از کنار آن می‌گذرند و آن را دور می‌ریزند. 


فواید پشم شتر

«مصطفی رضایی»، از اهالی این روستا، مشتری پر و پا قرص بی‌بی قمر بود. او خاطرنشان می‌کند: لباس‌هایی که با پشم شتر بافته می‌شود برای کمردرد و پادرد بسیار مفید است و من از وقتی که دست‌بافته‌های بی‌بی قمر را می‌پوشم درد‌هایم تسکین پیدا کرده است. کمربند طبی با پشم شتر بدن را گرم می‌کند، اما باعث تعریق نمی‌شود.  روستای صیدآباد در فلات مرکزی ایران روزی به صیدهایش معروف بوده و مردمانش از راه صید امرار معاش می‌کردند. کسی چه می‌داند شاید روزی برسد که این روستا را به دست‌بافته‌های بی‌بی قمر و ماه‌بانواش بشناسند. دست‌بافته‌هایی که پسران جوان روستا را به کار و ماندن در زادگاهشان امیدوار می‌کند و پدران و مادران روستانشین را دلگرم.  سالانه هزاران کیلو پشم شتر در طبیعت رها می‌شود در حالی که وقتی به داروخانه یا مراکز فروش لوازم طبی و بهداشتی مراجعه کنید، بسته‌بندی شکیل ساق‌بندها، کمربندها و یا محصولاتی را می‌بینید که با پشم شتر درست شده‌اند، اما وارداتی‌اند!


توسعه فراورده‌های پشم شتر

شترداران استان قم معتقدند نهادهای اجرایی باید برای توسعه فراورده‌های صنعت شترداری وارد عرصه شوند و از این صنعت حمایت کنند. یکی از این عرصه‌ها تولید لوازم طبی با پشم شتر است که سود سرشاری را نصیب شترداران می‌کند.  

معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان قم در این زمینه می‌گوید: سال گذشته کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی پیگیر سرشماری کارگاه‌های فراوری پشم در استان‌ها بودند و ما اعلام کردیم در استان قم کارگاهی وجود ندارد و نیاز است کارگاه‌هایی در این استان راه‌اندازی شود.  

«علی‌اصغر همت» اظهار می‌کند: وزارت جهاد کشاورزی برای احیای این رشته برنامه‌هایی دارد. اگر این کار انجام شود، بازار خرید و استفاده از محصولات پشم شتر رونق می‌یابد.  

او می‌افزاید: در سال‌های گذشته قیمت پشم گوسفند و شتر به اندازه‌ای نبوده است که تولید محصولات این پشم‌ها برای دامداران صرفه اقتصادی داشته باشد، بنابراین پشم‌ها در بیابان رها می‌شد. اکنون که قیمت پشم کمی بیشتر شده است، امیدواریم تولید محصولات پشمی رونق پیدا کند.